Przyczyny wypadania włosów - Przewodnik po najczęstszych problemach z utratą włosów

Wypadanie włosów to problem, który dotyka milionów osób na całym świecie, niezależnie od płci czy wieku. Choć naturalna utrata 50-100 włosów dziennie jest zjawiskiem fizjologicznym, nadmierne wypadanie włosów może być sygnałem poważniejszych problemów zdrowotnych. Aby lepiej zrozumieć ten proces, warto poznać budowę włosa oraz cykl jego życia.

Budowa włosa i cykl wzrostu

Włosy są zbudowane głównie z keratyny – białka zawierającego 20% cysteiny, aminokwasu bogatego w siarkę. Każdy włos składa się z dwóch części: korzenia (zagłębionego w skórze) oraz łodygi (wystającej ponad powierzchnię skóry). Korzeń włosa otoczony jest mieszkiem włosowym, który zawiera gruczoł łojowy oraz mięsień przywłośny.

Włosy nie rosną w sposób ciągły. Każdy włos przechodzi cykl rozwojowy składający się z trzech faz:

• Anagen (faza wzrostu) – trwa 3-6 lat, obejmuje 80-85% włosów. W tej fazie komórki macierzy włosa dzielą się najszybciej, a włos rośnie około 0,3 mm na dobę
• Katagen (faza przejściowa) – trwa 1-2 tygodnie, obejmuje 0,5-1% włosów. Opuszka włosa ulega stopniowemu zanikowi
• Telogen (faza spoczynku) – trwa 2-4 miesiące, obejmuje 10-20% włosów. Włos jest całkowicie martwy i wypada

W tym artykule szczegółowo omówimy najważniejsze przyczyny wypadania włosów, wskażemy niepokojące objawy oraz przedstawimy metody diagnostyki.

Kiedy wypadanie włosów powinno nas zaniepokoić?

Zanim przejdziemy do omawiania konkretnych przyczyn nadmiernego wypadania włosów, warto nauczyć się rozpoznawać sygnały ostrzegawcze. Normalne jest, że podczas mycia głowy czy czesania tracimy pewną ilość włosów – średnio wypada 50-100 włosów dziennie, choć zależy to również od pory roku (więcej włosów tracimy jesienią, mniej zimą). Niepokojące objawy to:

• Widocznie zwiększona ilość włosów na szczotce, poduszce czy w odpływie (ponad 100-150 włosów dziennie)
• Przerzedzenie włosów, przez które prześwituje skóra głowy, szczególnie widoczne w jasnym świetle
• Poszerzający się przedziałek (szczególnie u kobiet) – objaw typowy dla łysienia androgenowego typu żeńskiego
• Cofająca się linia włosów i pogłębiające się zakola (głównie u mężczyzn)
• Włosy wypadające "garściami" podczas mycia lub czesania
• Zmniejszająca się grubość kucyka czy koczka – często pierwszy zauważalny objaw u kobiet
• Widoczne zmiany w strukturze włosów – stają się cieńsze, bardziej łamliwe, matowe, pozbawione blasku
• Okrągłe lub nieregularne łysiny na skórze głowy, czasem z towarzyszącym świądem lub bólem

Jeśli zauważysz którykolwiek z tych objawów utrzymujący się dłużej niż 6 tygodni, warto skonsultować się z lekarzem lub trychologiem. Wczesna diagnoza zwiększa szanse na skuteczne leczenie.

Główne przyczyny wypadania włosów

Przyczyna wypadania włosów może być bardzo różnorodna – od czynników genetycznych po problemy zdrowotne, mechaniczne uszkodzenia czy niewłaściwą pielęgnację. Ważne jest rozróżnienie między łysieniem bliznowaciejącym (gdzie dochodzi do trwałego zniszczenia mieszków włosowych) a łysieniem niebliznowaciejącym (gdzie mieszki pozostają nienaruszone).

1. Przyczyny genetyczne i hormonalne

Łysienie androgenowe to najczęstsza przyczyna utraty włosów, dotykająca ponad 80% mężczyzn i około 42% kobiet. Jest dziedziczone autosomalnie dominująco – ryzyko łysienia zwiększa się wraz z liczbą łysiejących krewnych pierwszego i drugiego stopnia. Schorzenie jest związane z wrażliwością mieszków włosowych na dihydrotestosteron (DHT) – pochodną testosteronu.

U mężczyzn łysienie androgenowe rozwija się według charakterystycznego wzorca opisanego w skali Hamilton-Norwood:

• Rozpoczyna się od kątów skroniowo-czołowych i szczytu głowy
• Im wcześniej się zaczyna, tym szybciej postępuje i bardziej rozległa będzie łysina
• Często poprzedzone jest łojotokiem lub łupieżem tłustym

U kobiet łysienie androgenowe przybiera inną formę:

• Przed menopauzą obejmuje głównie wierzchołek głowy z poszerzeniem przedziałka
• Po menopauzie może obejmować również okolice skroniowe
• U 10% kobiet włosy przerzedzają się już przed 30. rokiem życia

Hormony odgrywają kluczową rolę w zdrowiu włosów:

• Estrogeny działają ochronnie – ich spadek po porodzie czy w menopauzie nasila wypadanie
• Androgeny (głównie testosteron i DHT) powodują miniaturyzację mieszków włosowych
• Hormony tarczycy – ich niedobór lub nadmiar zaburza cykl wzrostu włosów

2. Choroby ogólnoustrojowe jako przyczyny wypadania włosów

Wiele schorzeń może manifestować się przez problemy z włosami. Włosy są często nazywane „zwierciadłem" organizmu, ponieważ jako pierwsze tracą dostęp do składników odżywczych w sytuacji choroby.

Choroby tarczycy – zarówno niedoczynność, jak i nadczynność tarczycy mogą powodować wypadanie włosów:

• W niedoczynności włosy stają się suche, łamliwe, grube
• W nadczynności dochodzi do przyspieszenia metabolizmu i przedwczesnego przejścia włosów w fazę telogenu
• Choroba Hashimoto (autoimmunologiczne zapalenie tarczycy) często współwystępuje z łysieniem plackowatym

Niedokrwistość (anemia) – szczególnie z niedoboru żelaza:

• Żelazo uczestniczy w produkcji hemoglobiny transportującej tlen
• Poziom ferrytyny poniżej 30 ng/ml często wiąże się z nasilonym wypadaniem włosów
• Obfite miesiączki u kobiet mogą prowadzić do niedoborów żelaza

Choroby autoimmunologiczne:

• Łysienie plackowate – układ immunologiczny atakuje mieszki włosowe; występuje u 1-2% populacji
• Toczeń rumieniowaty – może prowadzić do łysienia bliznowaciejącego
• Liszaj płaski – u 20% pacjentów jedynym objawem jest łysienie bliznowaciejące
• Twardzina ograniczona, sarkoidoza – również mogą powodować łysienie z bliznowaceniem

3. Czynniki mechaniczne i psychologiczne

Stres jest jednym z głównych czynników powodujących przyczyny nadmiernego wypadania włosów:

• Silny stres lub traumatyczne przeżycia mogą wywołać łysienie telogenowe
• Objawy pojawiają się zwykle 2-3 miesiące po stresującym wydarzeniu
• Przewlekły stres prowadzi do podwyższonego poziomu kortyzolu

Trichotillomania – zaburzenie psychiczne polegające na kompulsywnym wyrywaniu włosów:

• Częściej dotyczy kobiet, rozpoczyna się w dzieciństwie lub okresie dojrzewania
• Typowe są nieregularne ogniska z włosami różnej długości

Czynniki mechaniczne:

• Łysienie trakcyjne – spowodowane ciasnym związywaniem włosów (kucyki, warkocze, dredy)
• Wycieranie się włosów o poduszkę u noworodków
• Niewłaściwe czesanie i szczotkowanie włosów
• Nadmierne stosowanie suszarek, prostownic, lokówek

4. Niedobory żywieniowe

Włosy potrzebują szerokiej gamy składników odżywczych do prawidłowego wzrostu. Ich niedobór może być przyczyną wypadania włosów, szczególnie w przypadku restrykcyjnych diet czy zaburzeń wchłaniania:

• Białko – włosy są zbudowane z keratyny (białka)
• Żelazo – niezbędne do transportu tlenu do mieszków włosowych
• Cynk – uczestniczy w syntezie białek
• Witaminy z grupy B (biotyna, B12, kwas foliowy)
• Witamina D3 – reguluje cykl wzrostu włosów
• Witamina A – jej nadmiar również może powodować wypadanie włosów
• Kwasy tłuszczowe omega-3 – działają przeciwzapalnie

5. Leki i zabiegi medyczne

Wiele leków i procedur medycznych może powodować wypadanie włosów jako efekt uboczny. Mechanizmy są różnorodne – od bezpośredniego toksycznego działania na mieszki włosowe po zaburzenie cyklu wzrostu włosów. Poznajmy szczegółowo najważniejsze z nich:

• Chemioterapia i cytostatyki - stanowią najbardziej drastyczną przyczynę utraty włosów spośród wszystkich leków, w większości przypadków włosy odrastają po zakończeniu chemioterapii, choć mogą być innej tekstury lub koloru.
• Leki immunosupresyjne - stosowane po przeszczepach lub w chorobach autoimmunologicznych, hamują proliferację komórek, w tym komórek mieszków włosowych.
• Leki przeciwzakrzepowe i przeciwpłytkowe - zaburzają mikrokrążenie w mieszkach włosowych.
• Beta-blokery (leki kardiologiczne) - zmniejszają przepływ krwi przez mieszki włosowe poprzez zwężenie naczyń.
• Leki przeciwdepresyjne - zaburzają fazę anagenu, mogą prowadzić do przedwczesnego przejścia włosów w telogen.
• Leki hormonalne i antykoncepcyjne – powodują zaburzenia równowagi hormonalnej.
• Radioterapia - bezpośrednie uszkodzenie komórek macierzy włosa

Charakterystyczne cechy polekowego wypadania włosów:

• Zwykle ma charakter rozlany, nie ogniskowy
• Najczęściej jest to łysienie telogenowe (oprócz chemioterapii)
• Objawy pojawiają się po określonym czasie od rozpoczęcia terapii
• W większości przypadków jest odwracalne po odstawieniu leku
• Stopień nasilenia zależy od dawki i czasu stosowania leku

6. Choroby skóry głowy

Choroby skóry głowy często prowadzą do wypadania włosów poprzez różne mechanizmy – od bezpośredniego uszkodzenia mieszków włosowych po blokowanie ich ujść czy wywołanie stanów zapalnych. Poznajmy szczegółowo najważniejsze z nich:

Grzybica skóry głowy jest jedną z najczęstszych infekcyjnych przyczyn wypadania włosów, szczególnie u dzieci. Rozpoznanie tej choroby jest stosunkowo łatwe dzięki charakterystycznym objawom:

• Na skórze głowy pojawiają się duże, pojedyncze łaty całkowicie pozbawione włosów
• Miejsca te są często zaczerwienione, mogą być pokryte łuskami lub strupami
• W niektórych przypadkach widoczne są liczne małe ogniska z nierówno ułamanymi włosami – włosy wyglądają jakby były "przycięte" na różnych wysokościach
• Często towarzyszy temu świąd, który nasila drapanie i dodatkowo uszkadza włosy
• Grzybica jest zaraźliwa – może rozprzestrzeniać się przez bezpośredni kontakt lub wspólne używanie szczotek, grzebieni, ręczników

Łojotokowe zapalenie skóry to przewlekły stan zapalny związany z nadmierną produkcją łoju przez gruczoły łojowe. Mechanizm prowadzący do wypadania włosów jest złożony:

• Nadmiar łoju tworzy na skórze głowy tłustą warstwę, która może blokować ujścia mieszków włosowych
• Środowisko bogate w łój sprzyja rozwojowi drożdżaków z rodzaju Malassezia, które nasilają stan zapalny
• Przewlekły stan zapalny osłabia mieszki włosowe i zaburza ich funkcjonowanie
• Często występuje razem z łupieżem tłustym – żółtawymi, tłustymi łuskami przyklejonymi do skóry głowy
• Może prowadzić do przejściowego łysienia plackowatego lub rozlanego
• Najczęściej dotyka nastolatków i osoby w wieku średnim, kiedy aktywność gruczołów łojowych jest największa

Łuszczyca skóry głowy to przewlekła choroba autoimmunologiczna, która znacząco wpływa na kondycję włosów:

• Na skórze głowy tworzą się charakterystyczne, dobrze odgraniczone ogniska pokryte srebrzystymi łuskami
• Łuski są grube i mogą tworzyć prawdziwe "pancerze" na głowie
• Mechaniczne blokowanie ujść mieszków włosowych przez grube warstwy łusek utrudnia wzrost włosów
• Świąd towarzyszący łuszczycy prowadzi do drapania, co mechanicznie uszkadza włosy i skórę
• W ciężkich przypadkach dochodzi do tworzenia się pęknięć i ran na skórze głowy
• Włosy w obrębie zmian łuszczycowych często są matowe, łamliwe i osłabione

Atopowe zapalenie skóry (AZS) również może być przyczyną wypadania włosów, choć mechanizm jest nieco inny:

• Przewlekły świąd prowadzi do nieustannego drapania skóry głowy
• Drapanie mechanicznie uszkadza włosy i może prowadzić do ich wyrywania
• Stan zapalny skóry upośledza funkcjonowanie mieszków włosowych
• Częste stosowanie miejscowych kortykosteroidów może dodatkowo osłabiać włosy
• U pacjentów z AZS często obserwuje się wtórne nadkażenia bakteryjne, które nasilają wypadanie włosów
• Charakterystyczne jest wypadanie włosów w obszarach najbardziej narażonych na drapanie – za uszami, przy karku

Inne choroby skóry głowy mogące powodować wypadanie włosów:

• Łupież – zarówno suchy, jak i tłusty może prowadzić do mechanicznego blokowania mieszków
• Kontaktowe zapalenie skóry – reakcja alergiczna na składniki kosmetyków do włosów
• Folikularne zapalenie skóry – infekcja bakteryjna mieszków włosowych
• Torbiele mieszków włosowych – mogą powodować miejscowe łysienie

7. Inne przyczyny wypadania włosów

Istnieje wiele dodatkowych czynników, które mogą prowadzić do nadmiernego wypadania włosów. Poznajmy te mniej oczywiste, ale równie ważne przyczyny wypadania włosów:

Czynniki toksyczne i zatrucia stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia włosów:

• Zatrucie talem, arsenem, rtęcią.
• Palenie papierosów – nikotyna i inne toksyny zwężają naczynia krwionośne, ograniczając dopływ krwi do mieszków włosowych
• Nadużywanie alkoholu – prowadzi do niedoborów witamin z grupy B i zaburzeń wchłaniania składników odżywczych

Choroby zakaźne mogą być bezpośrednią lub pośrednią przyczyną utraty włosów:

• Kiła wtórna – w tej fazie choroby często występuje charakterystyczne łysienie plackowate, które może przypominać łysienie z innych przyczyn
• Ostre choroby gorączkowe – wysoka gorączka (powyżej 39°C) może zaburzać cykl wzrostu włosów, prowadząc do łysienia telogenowego
• COVID-19 – coraz więcej dowodów wskazuje, że infekcja SARS-CoV-2 często prowadzi do wypadania włosów:
  • Łysienie telogenowe pojawia się zwykle 2-3 miesiące po przebytej infekcji
  • Mechanizm jest złożony – obejmuje reakcję zapalną, stres organizmu oraz bezpośredni wpływ wirusa na mieszki włosowe
  • U niektórych pacjentów wypadanie włosów jest jednym z objawów tzw. długiego COVID
  • Intensywność wypadania często koreluje z ciężkością przebiegu choroby

Niewłaściwa pielęgnacja włosów to bardzo częsta, ale często bagatelizowana przyczyna:

• Zbyt częste farbowanie – chemikalia w farbach uszkadzają strukturę włosa i podrażniają skórę głowy
• Rozjaśnianie włosów – proces dekoloryzacji jest szczególnie szkodliwy, może prowadzić do łamliwości i wypadania
• Trwała ondulacja – chemikalia używane do trwałej zmieniają strukturę włosa, osłabiając go
• Nadmierne stosowanie gorącego powietrza – suszarki na wysokiej temperaturze przesuszają włosy i skórę głowy
• Prostownice i lokówki – temperatura często przekracza 200°C, co prowadzi do denaturacji białek włosa
• Niewłaściwe szampony – zawierające silne detergenty (SLS, SLES) mogą przesuszać skórę głowy
• Nadmiar produktów stylizujących – lakiery, żele, pianki mogą blokować ujścia mieszków włosowych

Czynniki środowiskowe i sezonowe:

• Promieniowanie UV – długotrwała ekspozycja na słońce uszkadza strukturę włosa i przesusza skórę głowy
• Zanieczyszczenie powietrza – cząsteczki smogu mogą odkładać się na włosach i skórze głowy
• Chlorowana woda – częste pływanie w basenach może przesuszać i osłabiać włosy
• Twarda woda – wysoka zawartość minerałów może odkładać się na włosach, czyniąc je matowymi i łamliwymi
• Ekstremalne temperatury – zarówno mróz, jak i upał mogą negatywnie wpływać na kondycję włosów

Czynniki związane z wiekiem:

• Z wiekiem włosy naturalnie stają się cieńsze i bardziej łamliwe
• Produkcja melaniny zmniejsza się, włosy siwieją i stają się bardziej porowate
• Gruczoły łojowe produkują mniej łoju, co prowadzi do przesuszenia
• Mikrokrążenie w skórze głowy pogarsza się wraz z wiekiem

Styl życia i nawyki:

• Nieregularny sen – zaburza naturalny rytm hormonalny organizmu
• Brak aktywności fizycznej – ogranicza dopływ krwi do skóry głowy
• Długotrwałe noszenie czapek lub kasków – może prowadzić do mechanicznego uszkodzenia włosów
• Częste wiązanie włosów na noc – może powodować łysienie trakcyjne

Sezonowość wypadania włosów

Warto wspomnieć o naturalnej sezonowości wypadania włosów. Większość osób traci więcej włosów jesienią, a mniej zimą. Jest to naturalne zjawisko związane ze zmianami hormonalnymi i adaptacją organizmu do zmieniających się warunków środowiskowych.

Diagnostyka przyczyn wypadania włosów

Prawidłowa diagnoza jest kluczowa dla skutecznego leczenia. Kompleksowe badanie powinno obejmować:

1. Szczegółowy wywiad medyczny
2. Badanie fizykalne z wykorzystaniem:
   • Trichoskopu – urządzenia powiększającego obraz skóry głowy
   • Trichogramu – badania mikroskopowego wyrwanych włosów, ocena proporcji włosów anagenowych, telogenowych i katagenowych
   • Testu ciągnięcia (pull test)
3. Badania laboratoryjne:
   • Morfologia krwi
   • Poziom żelaza, ferrytyny
   • Hormony tarczycy
   • W uzasadnionych przypadkach: hormony płciowe, witamina D3, B12, cynk
4. Biopsja skóry – w przypadku podejrzenia łysienia bliznowaciejącego

Podsumowanie

Przyczyny wypadania włosów są bardzo różnorodne – od prostych niedoborów żywieniowych, przez zaburzenia hormonalne, choroby autoimmunologiczne, po czynniki mechaniczne i psychologiczne. Każda z nich wymaga indywidualnego podejścia i odpowiedniego leczenia.

Ważne jest rozróżnienie między łysieniem bliznowaciejącym (gdzie mieszki włosowe są trwale zniszczone) a niebliznowaciejącym (gdzie istnieje szansa na odrost włosów). Jeśli zauważysz niepokojące objawy utrzymujące się dłużej niż 6 tygodni, nie zwlekaj z wizytą u specjalisty.

Pamiętaj, że stan Twoich włosów często odzwierciedla ogólną kondycję organizmu. Dbając o zbilansowaną dietę, redukcję stresu, prawidłową pielęgnację i zdrowie całego organizmu, dbasz również o piękne i zdrowe włosy. W większości przypadków przyczyny nadmiernego wypadania włosów można skutecznie leczyć, ale wymaga to czasu i systematyczności – efekty terapii widoczne są zwykle po 3-6 miesiącach.